درواقع فرایند نشستن جوهر روی کاغذ را چاپ می‌گویند به طوری که عکس یا متن روی کاغذ مشخص شود. چاپ دستی شاخه ای از هنرهای تجسمی است که در آن یک اثر هنری از طریق چاپ یک عکس یا نوشته روی یک سطح که عموما کاغذ است ولی ممکن است پارچه یا هرچیز دیگری هم باشد منتقل می‌شود. چاپ انواع مختلف دارد مثل انواع چاپ فلزی و سنگی و چاپ چوب.
فرایند چاپ از راه انتقال جوهر یا مرکب روی یک صفحه صورت می‌گیرد که این صفحه می‌تواند جنس های مختلفی داشته باشد. این صفحه کلیشه نام دارد که کلیشه ها صفحه های فلزی هستند که جنس این فلز معمولا مس یا روی است و یا می‌توان صفحه های پلیمری باشد.
برای چاپ سنگی از صفحه های سنگی یا آلومینیوم یا پلیمر استفاده می‌شود. از قالب های چوبی برای چوب تراش و از لینوئوم برای لینو تراش استفاده می‌شود. برای چاپ سیلک اسکرین نیز از پارچه های ابریشمی یا مواد ابریشمی استفاده می‌شود.
در چاپ دستی معمولا نگارگر یا نقاش و طراح به تعداد محدود آثار خود را تکثیر می‌نمایند و تفاوت آن با نقاشی این است که در نقاشی محصول یکی است ولی در چاپ دستی به تعداد محدودی می‌توان از محصول را ارائه داد. این هنر در ابتدا برای تکثیر کار هنرمندان به وجود آمد. ولی بعد ها خودش به عنوان یک هنر مستقل مورد استفاده قرار گرفت.
تاریخچه ی چاپ دستی
از دوران غارنشینی آثاری از چاپ به جا مانده که به صورت مثبت و منفی دیده می‌شود. یعنی در یکی از آن ها اثر دست به صورت مثبت است به این صورت که با آغشته کردن دست به رنگ و گذاشتن کف دست بر دیوار اثرآن به جا مانده است و در دیگری دست روی دیوار گذاشته شده و گویا رنگ به اطراف آن پاشیده شده است.
در سده چهارم پیش از میلاد مسیح در هند که جزو سرزمین های شرقی میباشد چاپ روی پارچه و به وسیله قالب های چوبی رواج داشته است و در سده های بعدی به چین نیز وارد شده است. پارچه های چاپی در اولین سال های میلادی از هند به اسکندریه صادر می‌شده است.
در کشفیاتی که از مصر باستان به دست آمده مشخص است که این پارچه ها تا سده چهارم میلادی به این کشور وارد می‌شده اند. در دوره ساسانی در ایران نیز این نوع چاپ بسیار متداول بوده است. ولی در اصل مهم ترین نقش در پیدایش این صنعت را چینی ها به عهده داشته اند. چینی ها با ساختن مرکب در سده های قبل از میلاد و استفاده از چوب بامبو و پارچه های ابریشمی سطوح چاپی را در اختیار داشتند.
مصریان نیز از برگ پاپیروس برای این صنعت استفاده می‌کردند. در نهایت اختراع کاغذ توسط تسایلون چینی باعث شد که قدم بزرگی در اشاعه آثار هنرمندان و نویسندگان برداشته شود. البته مهم ترین انگیزه و دلیل چاپ نوشته های قدیمی انتظار متون مذهبی به منظور کمک به حفظ و ماندگاری آن ها بود.
چاپ دستی در اروپا
دورر در آلمان، وان لودن در هلند، تیتین در ایتالیا افراد مشهور صنعت چاپ در قرن شانزدهم پس از میلاد بودند. آنان برای چاپ دستی از لوحه های فلزی و چوبی استفاده می‌کردند.
پس از این افراد در قرون نوزده و بیست میلادی هنرمندانی مانند گوگن، مونش و ونگوگ در صنعت حکاکی روی چوب تلاش فراوانی نمودند البته آنان از هنرمندان قبلی مثل هوکوسای و هیروشیج تاثیر گرفته بودند.
هنرمندان مطرح دیگری تولوز لوترک و پیکاسو با چاپ سنگی و حکاکی فلز در قرن بیستم، اندی وارهول و راشن برگ با سیلک اسکرین و چاپ سنگی آثار زیبایی به جا گذاشته اند که نام آن ها را در این صنعت ماندگار کرده است.
از این زمان به بعد کم کم روش های چاپ مکانیزه جای چاپ های دستی را گرفتند ولی چاپ دستی همچنان در میان هنرمندان جایگاه و ارزش ویژه ای دارد.
چاپ دستی در ایران
در سده دوازده هجری قمری و هجده میلادی آثاری از چاپ دستی در ایران دیده می‌شود که با نام های عیدی سازی و قلمکار معروف است. چاپ سنگی از اروپا به ایران رسیده است.
در سال ۱۲۳۶ هجری قمری اولین دستگاه چاپ سربی به بوشهر وارد شد. در تبریز نیز در سال ۱۲۵۰ هجری قمری اولین دستگاه چاپ سنگی توسط عباس میرزا نائب السلطنه راه اندازی شد و اولین چاپ سنیگی چاپ یک قران در سال ۱۲۵۰ هجری قمری بود و کتاب زاد المعاد در سال ۱۲۵۱ هجری قمری.
ولی تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد مسیح یعنی زمان هخامنشیان برمی‌گردد. که از آن برای مهر های سلطنتی که احکام فرمانروایان را تایید می‌کرد استفاده می‌شد.
در اواخر قرن هفتم هجری و در زمان سلطنت گیخاتوخان که پسر اباقاخان مغول بود پول های کاغذی به نام چاو یا کاو در ایران وجود داشت که این کلمه را منشا کلمه چاپ در ایران می‌دانند.
انواع چاپ دستی
از آن جا که در صنعت چاپ می‌توان در هر مرحله وارد خلاقیت و نواوری جدیدی شد پس این هنر بسیار جذاب و لذت بخش میباشد. برایانجام اصولی این نوع چاپ باید با شیوه ها و تکنیک های مختلف آن اشنایی داشت. همان طور که از نام چاپ دستی پیدا است در این تکنیک دست و صفحه چاپ دو عامل مهم هستند.
به این صورت که طرح را با برگرداندن کلیشه روی صفحه مورد نظر انتقال می‌دهیم. در چاپ دستی چهار روش وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۱-اینتالیو یا چاپ گود
۲- ریلیف یا چاپ برجسته یا برآمده
۳- پلانوگرافیک یا چاپ مسطح یا چاپ هم سطح
۴-چاپ سیلک اسکرین یا چاپ شابلون
ابزار و وسایل مورد نیاز برای چاپ دستی
-یک صفحه چوبی با ضخامت کم تر از دو سانتی متر و یا یک لینولئوم همراه با مغار های مخصوص حکاکی روی چوب و لینو
-مقوا هایی که مخصوص چاپ دستی هستند.
-چون این کار با استفاده از پرس انجام می‌شود پس باید سطحی که روی آن چاپ انجام می‌شود در برابر فشار مقاوم باشد. بنابراین مقواها باید ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرمی باشند و هر چه بافت آن ها ریزتر باشد طرح بهتر نشان داده می‌شود. از دیگر اقلام لازم برای چاپ دستی مرکب مخصوص و غلتک برای انتقال رنگ روی سطح کلیهش است.
چاپ دستی چه کاربردی دارد؟
چاپ دستی را می‌توان روی انواع سطوح انجام داد. از جمله کاربرد های چاپ دستی می‌توان به کارتون های بسته بندی محصولات، چاپ کردن تصاویر و نقوش روی پارچه و لباس، طراحی کردن روی سرامیک، طراحی روی سطوح برجسته و یا گود و فرورفته،چاپ روی چوب وفلزات و چاپ کردن روی انواع ساک و کیف اشاره کرد.
چاپ دستی بهتر است یا دیجیتال
پاسخ دادن به این سوال تقریبا غیر ممکن است. بسته به سلیقه و هدف شما هر یک از این دو نوع چاپ می‌تواند برایتان مناسب باشد. موقع انتخاب کردن شیوه چاپ باید به آبجکت نهایی که می‌خواهید داشته باشید فکر کنید. هر یک از این دو نوع چاپ مزایا و معایبی دارند که باید حتما آن ها را مد نظر داشته باشید.
از مزایای چاپ دیجیتالی می‌توان به سرعت بسیار زیاد، انتقال تصویر به صورت عین به عین، هزینه راه اندازی پایین، یکنواخت نشستن رنگ ها روی سطحی که می‌خواهیم چاپ کنیم و همچنین قابلیت سفارشی سازی آن اشاره کرد. در ادامه لیستی از مزایا و معایب چاپ دستی نیز آورده شده است که شاید به کمک آن ها بتوانید با توجه به نیاز خود تصمیم بگیرید که کدام نوع چاپ برای شما مناسب تر است.
مزایای چاپ دستی
یکی از مزایای چاپ دستی مقرون به صرفه بودن آن است.
کیفیت بالا، دوام بسیار زیاد و امکان استافده طولانی مدت از محصولی که با چاپ دستی رنگ شده است، امکان انجام چاپ روی متریال های گوناگون و امکان چاپ روی محدوده های خاص به عنوان سایر مزایای چاپ دستی شناخته می‌شوند.
معایب چاپ دستی
در قسمت مزایای چاپ دستی گفته شد که انجام آن بسیار کم هزینه و مقرون به صرفه است. اما نکته ای که وجود دارد این است که هزینه راه اندازی چاپ دستی برعکس، بسیار زیاد است و می‌توان حتی آن را جزو معایب این نوع از چاپ به شمار آورد.
یکی دیگر از معایبی که حتما موقع انتخاب روش چاپ باید در نظر داشته باشید این است که تعداد رنگ هایی که می‌توانید در چاپ دستی از آن ها استفاده کنید کمتر و محدود تر است.
ضمنا اگر دوست ندارید طرح شما برجسته به نظر برسد، با توجه به حجم جوهر استفاده شده بهتر است سراغ شیوه چاپ دستی نروید.
از طرفی چاپ دستی قابلیت سفارشی سازی ندارد. چیزی که جزو مزایای چاپ دیجیتالی محسوب می‌شود.
در نهایت این شما هستید که با توجه به ویژگی های هر یک از انواع چاپ باید انتخاب کنید که کدام یک برای هدف شما مناسب تر است.
مجموعه چاپخانه تهران پرینت امیدوار است از این مقاله لذت برده باشید ، برای مطالعه مقالات بیشتر به منو/مقالات مراجعه کنید.
